Er zijn verschillende onderzoeken wereldwijd uitgevoerd naar de gevolgen van stress. Teveel stress in je lichaam leidt tot mentale en fysieke klachten, waaronder overspannenheid, slaapproblemen, hoofdpijn, neerslachtigheid en concentratieproblemen. Uit een eerder onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de Nederlanders (61%) last heeft van stressgerelateerde lichamelijke klachten. Ruim de helft van de ondervraagden ervaart stress meerdere malen per week, waarvan 5% van hen altijd stress heeft. Hoe komt het echter dat je lichaam stress voelt? Je lichaam maakt verschillende stresshormonen aan, waaronder adrenaline en noradrenaline, gevolgd door cortisol. Een beetje stress is niet schadelijk, maar waar ligt de grens? Dit artikel gaat nader in op de verschillende stresshormonen en met name de rol van cortisol in het lichaam.
Wat zijn stresshormonen?
Zodra het lichaam angst of gevaar voelt, worden er stresshormonen, ook wel neurotransmitters, aangemaakt in de bijnieren. Deze hormonen zijn adrenaline, noradrenaline en cortisol.
Adrenaline komt direct vrij zodra je angst of gevaar voelt, waardoor er een snellere hartslag ontstaat en de bloeddruk toeneemt. De toevoer van het bloed gaat minder naar de huid en ingewanden, maar meer naar de spieren en het hart. Daarbij wordt ook de spijsvertering beïnvloed: je lichaam verteert minder snel voeding, om zo energie op te sparen. Tevens stijgt de hoeveelheid glucose in het bloed, doordat de opgespaarde energievoorraad in het lichaam in de vorm van glycogeen vrijkomt. Het zenuwstelsel werkt ‘sneller’ en staat op scherp.
Noradrenaline komt, net zoals adrenaline, vrij in stressvolle situaties en heeft een vergelijkbare werking van adrenaline: de organen krijgen minder bloed, de spijsvertering wordt afgeremd en de bloedtoevoer aan de hersenen neemt toe.
Na adrenaline en noradrenaline komt cortisol aan bod: het hormoon zorgt ervoor dat de schok opgevangen wordt. Ofwel, het lichaam probeert weer in balans te komen. Om dat te kunnen doen, moet er energie vrijkomen. Daardoor stijgt de bloedsuikerspiegel, vertraagt de spijsvertering en wordt het immuunsysteem tijdelijk uitgeschakeld.
Een positief gevolg van stresshormonen is dat je meer energie krijgt om een taak te voltooien. Je hersenen krijgen namelijk meer suiker en zuurstof waardoor er de opwekkende neurotransmitter dopamine vrijkomt. Het is echter niet gezond als het lichaam continu stresshormonen aanmaakt. Als er voortdurend en langdurig stresshormonen vrijkomen kan er chronische stress ontstaan.
Het is te vergelijken met het tegenkomen van een gevaarlijk dier, waardoor het hart sneller gaat pompen. Adrenaline en noradrenaline worden aangemaakt zodat het lichaam in staat is om te vechten of vluchten. Cortisol wordt aangemaakt om de stoot aan adrenaline op te vangen. In dit voorbeeld gaat het om een tijdelijke gebeurtenis: zodra de persoon het dier niet meer ziet, kan het lichaam de stress weer loslaten.
In het hedendaagse leven zijn er echter veel meer factoren die zorgen voor stress:
het zorgen voor kinderen, het presteren op werk, het halen van een opleiding, enzovoorts. Men ervaart nu veel vaker en langduriger stress door diverse gebeurtenissen, waardoor het lichaam regelmatig cortisol aanmaakt om het te kalmeren. In plaats van dat er tijdelijk gevlucht of gevochten moet worden, krijgt het lichaam het idee dat het continu voorbereid moet zijn om op stress te reageren. Een schadelijk gevolg van deze opstapeling aan hormonen, is dat de stressreactie chronisch kan worden. Zodra dat gebeurt, blijft er teveel cortisol is het lichaam aanwezig en gaat het immuunsysteem achteruit.
Wat doet een verhoogde waarde aan cortisol met je lichaam?
Een verhoogde waarde aan cortisol heeft veel impact op het lichaam. De bijnieren raken namelijk uitgeput en het immuunsysteem is onderdrukt. Enkele gevolgen zijn:
• Een slechte nachtrust: je komt moeilijker in slaap of wordt regelmatig wakker.
• Verminderde weerstand: je bent sneller vatbaar voor ziektes, omdat het immuunsysteem onderdrukt wordt, doordat andere functies van het lichaam aangescherpt worden. Ofwel, de kans op ontstekingen, virussen en zelfs tumoren neemt toe.
• Een slechtere huid: de kans op acné neemt toe, maar ook de gezondheid van je huid gaat achteruit waardoor deze sneller veroudert.
• Lichamelijke klachten: je maag en darmen reageren slecht op cortisol, waardoor je meer last krijgt van misselijkheid, diarree, obstipatie, buikkrampen of brandend maagzuur. Cortisol verstoort tevens de hormoonbalans en vermindert je libido en heeft invloed op de vruchtbaarheid. Door de toename van prolactine in het lichaam, krijgt men sneller hoofd- en rugpijn.
• Gewichtstoename (in de buikstreek): je kan een ‘zwembandje’ krijgen, doordat je vet vasthoudt in de buikstreek. Cortisol zorgt ervoor dat er meer insuline aangemaakt wordt. Het lichaam kan hierdoor glucose en andere voedingsstoffen moeilijker opnemen, doordat er overschotten ontstaan. De overschotten worden omgezet in vetreserves, die met name in de buikstreek vastgehouden wordt als een soort ‘noodvoorraad’: door extra glucose zijn je spieren in staat om een fysieke inspanning te verrichten zoals harder werken of zoals oudsher: te vluchten of vechten.
• Hart- en vaatziekten: je bloeddruk neemt toe doordat het lichaam klaar is om te vluchten of vechten. De bloedvaten worden nauwer waardoor je meer zuurstof nodig hebt voor je cellen. Tevens heb je meer trek in suikers, waardoor de bloedsuikerspiegel kan schommelen als je teveel hiervan binnenkrijgt. De kans op suikerziekte neemt daarbij toe.
• Vermoeidheid: je bijnieren worden uitgeput, waardoor het lichaam sneller vermoeid raakt. Deze uitputting kan zelfs leiden tot chronische vermoeidheid.
• Beschadiging van de hersenen: de structuur van je hersenen kan veranderen. Het gaat hierbij om de hippocampus, het hersengebied dat aan de onder/voorkant van de slaap- of temporaalkwab ligt. Dit onderdeel van de hersenen fungeert als opslag van informatie, de ruimtelijke oriëntatie en het controleren van gedrag dat van belang is voor de overleving. De hippocampus werkt minder goed als er teveel cortisol wordt aangemaakt, waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat waarbij stress tot meer stress leidt en er nog meer cortisol vrijkomt. De verminderde werking van de hippocampus leidt tot concentratie- en geheugenproblemen. Daarnaast wordt er minder serotonine aangemaakt waardoor je humeur negatief beïnvloed wordt. Je voelt je dan neerslachtig of zelfs depressief. Tot slot kan men last krijgen van paniekerig- of angstigheid.
In het onderstaande filmpje wordt er gedetailleerd uitgelegd wat er met de hersenen gebeurt:
Meten is weten
Herken je je in één of meerdere kenmerken van een verhoogde waarde aan cortisol? En denk je dat je bijnieren uitgeput raken of zijn? Lees hier meer over het diagnosticeren van bijnieruitputting en daarbij het testen van de cortisolwaarden in je lichaam.
1 reactie
Nuttige informatie in de vorm van een goed geschreven artikel. Heel goed!