De bijstand …

Enige tijd geleden is besloten dat alle bijstandsgerechtigden vrijwilligerswerk moeten verrichten, als tegenprestatie voor een bijstandsuitkering. Vrijwilligers zetten zich over het algemeen gemotiveerd en op eigen initiatief in voor bepaald werk, omdat zij het belang van dat werk inzien en het werk bovenal leuk vinden. Daarnaast vinden zij persoonlijke voldoening in het werken als vrijwilliger. Voor mensen die verplicht vrijwilligerswerk moeten doen, is de enige drijfveer vaak de dreiging van een maatregel vanuit de uitkeringsinstantie. Willen wij zulke vrijwilligers wel inzetten bij werk met kwetsbare burgers, zoals kinderen en bejaarden? Ook moet stil worden gestaan bij het feit dat veel mensen hun baan verliezen aan verplichte vrijwilligers.

Een tegenprestatie is een verplichting die gekoppeld is aan een uitkering. Vrijwilligerswerk is onverplicht. Kan verplicht vrijwilligerswerk dan wel een tegenprestatie genoemd worden? Werkzaamheden die verplicht zijn, kunnen niet aangemerkt worden als vrijwilligerswerk. De gemeente zou er goed aan doen deze verplichte arbeid anders te omschrijven. Anders verliest het begrip vrijwilliger zijn betekenis volkomen.

Ervan uitgaande dat er bij verplichtstelling geen sprake kan zijn van vrijwilligerswerk, is er dan sprake van dwangarbeid? Dwangarbeid is verboden, zoals blijkt uit o.a. art. 4 EVRM. Er bestaat een juridisch kader voor de beantwoording van de vraag of er sprake is van dwangarbeid. Er moet in ieder geval sprake zijn van het langdurig verrichten van onbetaalde werkzaamheden. Daar de tegenprestatie, in de vorm van verplicht vrijwilligerswerk, niet gericht is op langdurige werkzaamheden, kan er gesteld worden dat er geen sprake is van dwangarbeid. Het vrijwilligerswerk dient namelijk een aantal uur per dag of per week in beslag te nemen.

Een tweede criterium voor het beantwoorden van de hierboven gestelde vraag is de re-integratie op de arbeidsmarkt. Arbeid wordt als dwangarbeid aangemerkt, indien de werkzaamheden op geen enkele manier positief bijdragen aan de re-integratie op de arbeidsmarkt. In het geval van verplicht vrijwilligerswerk is het hoofdcomponent het maatschappelijk nut en is van re-integratie geen sprake. Art. 4 lid 3 EVRM stelt dat elk werk of elke dienst, welke deel uitmaakt van normale burgerplichten niet als dwangarbeid beschouwd kan worden. Van deze uitzondering op de regel heeft de wetgever gebruik gemaakt door een nieuwe burgerplicht te creëren; de tegenprestatie. Al is er sprake van een burgerplicht, een tegenprestatie hoort kort van duur te zijn en enig maatschappelijk nut te bevatten. Er hoort een strakke lijn getrokken te worden tussen het werken met behoud van een uitkering en een tegenprestatie.

Ik ben van mening dat vrijwilligerswerk voldoening kan geven, mits je het geluk hebt werk te kunnen doen dat jij maatschappelijk gezien belangrijk vindt en waar jij achter staat. Indien dit niet het geval is, mist het werk de essentie van vrijwilligerswerk; je belangeloos en gemotiveerd inzetten voor het welzijn van anderen. Daarnaast vind ik verplicht vrijwilligerswerk gevaarlijk dicht in de buurt komen van dwangarbeid. De meest simpele oplossing zou het aanpassen van het begrip verplicht vrijwilligerswerk zijn.