Een opname in een GGZ instelling zal in de meeste gevallen plaatsvinden omdat de opgenomen cliënt niet veilig is. Misschien is hij/zij niet veilig voor zichzelf, bijvoorbeeld in het geval van suïcidaliteit, zelfbeschadiging, of psychose. Of is het thuis of in de buitenwereld niet veilig gezien de toestand waarin de cliënt verkeert, bijvoorbeeld bij een manie. Het doel van een opname is het terugwinnen van deze veiligheid, waarmee de stap naar de buitenwereld of een vervolgtraject weer gezet kan worden. Je kunt dit de sterke veiligheid noemen.
Hospitalisatie
Opnames in open of gesloten afdelingen duren vaak lang. Zeker in de eerste fase van een opname ligt de nadruk op stabilisering van de cliënt, door middel van medicatie, rust en structuur. Het gevaar van hospitalisatie dreigt.
Hospitalisatie is het proces waarbij de opgenomen cliënt zich over langere tijd in hoge mate aanpast aan de instelling, de daar geldende gedragsregels en normen. Deze aanpassing vindt min of meer gedwongen plaats: men heeft de regels en normen niet gekozen, men heeft de leiding en de groepsgenoten niet gekozen. Het gaat hier om passieve aanpassing. Doordat er veel geregeld wordt voor de cliënt en het leven in vaste routines verloopt, wordt de leefwereld van de gehospitaliseerde cliënt zeer voorspelbaar en verliest de cliënt het eigen initiatief en wordt passief.
Men gaat leven naar de verwachtingen van de instelling. Hierdoor wordt de instelling steeds meer een veilig thuis. Omdat de cliënt grotendeels afgeschermd van de buitenwereld leeft, kunnen eventueel bestaande problemen (op het werk of in het gezin) als minder urgent worden ervaren. Je kunt dit geheel de zwakke veiligheid noemen.
Natuurlijk heeft niet iedere cliënt last van hospitalisatie: mensen die “van nature” meer autonoom of minder aanpassingsgericht zijn, of zich bewust zijn van de gevaren van hospitalisatie, zullen er minder last van hebben. Maar voor veel cliënten is hospitalisatie een reëel gevaar.
Dat de instelling een thuis wordt, kan overigens ook komen door positieve effecten van de behandelomgeving: men kan steun hebben aan lotgenoten in de groep, het contact met de begeleiding/staf kan steunend zijn en dagbesteding en activiteiten kunnen de tijd op een zinvolle manier vullen.
Twee mogelijke gevolgen
Hoewel het moeilijk hard te bewijzen is, ligt het voor de hand dat hospitalisatie de opnameduur vergroot, omdat er meer tegen het ontslag wordt opgezien. Dit betekent immers een vertrek uit een veilige omgeving en kan spanning en een terugkeer van de klachten met zich mee brengen. Ten tweede is de kans op terugval en heropname mogelijk groter, wanneer er wordt terugverlangd naar de zwakke veiligheid van de kliniek.
In beide gevallen zijn de maatschappelijke kosten hoog, reden om hospitalisatie terug te dringen.
Wat valt te doen?
Het gevaar van hospitalisatie neemt toe naarmate de opname langer duurt. Dus ligt het voor de hand om de opnameduur te bekorten, iets wat al gebeurt onder druk van bezuinigingen en de “ambulantisering” van de zorg (de ontwikkeling om cliënten behandelen terwijl ze thuis wonen). Dit is de oplossing “van buiten”, door gewoon de “tijd van gevaar” in te korten. De cliënt moet natuurlijk wel in staat zijn om naar de volgende fase (open afdeling, dagbehandeling, beschermd wonen, of individuele behandeling/begeleiding) te gaan, de sterke veiligheid moet voldoende zijn gegroeid.
Een benadering “van binnen” is de zogenaamde Herstelvisie, die een meer open en activerende manier van werken voorstaat. Deze methode wordt bijvoorbeeld toegepast door GGZ Oost-Brabant, volgens vier kernwaarden: a) de persoon staat centraal, niet de diagnose; b) de cliënt is persoonlijk en actief betrokken bij het plannen en uitvoeren van de zorg; c) de cliënt mag en kan zelf zijn richting kiezen, daarom zijn er keuzes in het zorgaanbod; d) hoop en groeipotentie staan centraal.
Ook bij deze werkwijze zal er in veel gevallen een tijd overheen gaan voordat de cliënt in staat is zijn zelfregie op te pakken, en dreigt er dus hospitalisatie. Niettemin kan op deze manier de zwakke veiligheid zo klein mogelijk blijven, terwijl er aan sterke veiligheid wordt gewonnen.
Bronnen
Roxanne Stalenhoef, Hospitalisatiesyndroom in de psychiatrie, scriptie Hogeschool van Amsterdam, 2013.
GGZ Oost-Brabant, Werken volgens de Herstelvisie, 2008
