Het stigma voorbij?

Terwijl de ‘Week van de Psychiatrie’ dit jaar inhaakt op het stigma op psychische aandoeningen, lijkt de film-/tv- en radiowereld dit begrip voorbij te stomen.

Weken geleden begon ik de tv-serie Homeland, die de VPRO uitzond, te volgen. Het hoofdpersonage, Nicholas Brody, lijdt na acht jaar gevangenschap en martelingen in Afghanistan, aan een Post Traumatisch Stress Syndroom. Zijn tegenspeelster CIA-agente Carrie Mathison, lijdt aan een bipolaire stoornis, waarvoor ze medicatie krijgt en als die niet voldoende blijkt te zijn, op eigen verzoek elektroshocktherapie ondergaat. In deze zeer spannende serie lijden deze twee hoofdrolspelers overduidelijk allebei aan een psychische aandoening.

Er zijn de laatste tijd nog meer series op tv te zien, waarbij een psychische aandoening een rol speelt. In Trouw van zaterdag 23 maart jongstleden las ik in de katern ‘Tijd’ een artikel over vrouwelijke rechercheurs ‘Nieuwe heldinnen’. Het artikel start met de vraag waarom we zo gek zijn op obsessieve speurders als Sarah Lund uit ‘The killing’ of Saga Noren uit ‘The Bridge’. Ze zijn obsessief, ergerniswekkend en stoten iedereen die van hen houdt van zich af. Jann Ruyters, de auteur, vermoedt dat dit met hun psychische achtergrond te maken heeft. Zo is Saga Noren vermoedelijk een Aspergerpatiënt en lijdt Sarah net zoals Carrie uit Homeland, aan een bipolaire stoornis.

“De oorsprong van het type obsessieve vrouwelijke speurders dat we nu kennen”, schrijft Jann Ruyters, “ligt in de jaren negentig van de vorige eeuw, bij Helen Mirrens DCI Jane Tennison, de afgemeten inspecteur uit het Engelse Prime Sespect.” Het lukt de hoofdrolspeelster niet om een balans te vinden tussen haar werk en privéleven. Ze is een heldin, die vele moorden oplost, maar ze is ook eenzaam en gaat bijna ten onder aan de drank, maar wordt omarmd door het vrouwelijk publiek.

Ook in speelfilms zie je dergelijke hoofdrolspelers terug, zoals in de Millennium trilogie van Stieg Larsson. De computerhacker Lisbeth Salander staat officieel te boek als psychotisch, uiterst introvert en is onder curatele gesteld. In de praktijk blijkt zij echter uiterst scherpzinnig en gewiekst.

Het verschil tussen deze hedendaagse films en series en die van vroeger waarin psychiatrie een rol speelde, is dat de nieuwe films niet meer specifiek over de aandoening gaan, maar dat de aandoening iets toevoegt aan bijvoorbeeld het uitoefenen van hun vak, of opdracht. De aandoening staat er in dienst van. In eerdere films zoals Rain man, Birdy, Beautiful mind en nog ouder One flew over the Cuckoo’s Nest, zijn de hoofdrolspelers geen helden en stond hun aandoening en/of de behandeling daarvan, centraal.

Niet alleen in films krijgen psychische aandoeningen ‘lof’. Onlangs hoorde ik op Radio 4 een muziekstuk van Schumann. Na afloop liet de presentator weten, dat de componist aan een bipolaire stoornis had geleden en dat dat wellicht de reden was, dat zjn muziek van zo’n hoge kwaliteit was. Ook de auteur Maarten Biesheuvel wordt bejubeld door zijn vele boeken en heeft onderscheidingen ontvangen voor zijn werk, ondanks of dankzij zijn bipolaire stoornis.

Het begint erop te lijken dat het stigma op psychische aandoeningen aan het verdraaien is.Sterker nog, het lijkt zelfs ‘cool’ te zijn om er één of meerdere te hebben, althans voor de media. Wellicht om te laten zien dat een held/in niet onfeilbaar is en ook maar een mens, en om de inhoud van het acteer -/literaire -/muzikale werk te verdiepen. Heeft het jarenlange gevecht om de stigmatisering helder te krijgen werkelijk resultaat opgeleverd? Of schieten we door naar de andere kant en is deze uiting ook weer een vooroordeel, een stigma?

Wil de Wit