Dwangmaatregelen in de psychiatrie is een beladen onderwerp. De lijn tussen gebruik en misbruik is zeker in het verleden wel vaker vervaagd; sterker nog, vroeger is dwang als regel misbruikt. In die tijd waren psychiatrische patiënten zo goed als onmondig en rechteloos onderworpen aan willekeur. Dwang werd toen niet alleen als therapeutisch middel gebruikt maar meer als strafmaatregel en als middel om orde te bewaren alsmede om van alles te kunnen afdwingen. Ook in deze tijd komen tamelijk onfrisse zaken in het nieuws waarbij mensen lange tijd vast gebonden zitten, vaak met als argumentatie dat het ‘slachtoffer’ onhandelbaar is of omdat er niet genoeg personeel zou zijn. Tevens moeten we denken aan misstanden dat iemand maanden, ja zelfs meer dan een jaar in isoleer zit!
Maar is dwang dan iets uit het verleden? En de isoleer? Ik denk het niet. Maar dwang en het gebruik van de isoleer moet wel duidelijk gereguleerd worden en doelgericht ingezet worden. Iemand die zwaar in een manie zit of fors psychotisch is, heeft dan tijdelijk niet de beschikking over zijn of haar gezonde verstand en is niet in staat om het eigen doen en laten te beoordelen. Iemand die er zo (ernstig) aan toe is, kan dingen doen die gevaarlijk zijn voor die persoon of voor anderen. In een dergelijke toestand kan men vreemde, gevaarlijke dingen doen omdat men de realiteit niet meer kan onderscheiden van de waandenkbeelden die men dan kan hebben.
Zo kan iemand in deze toestanden denken –en geloven- dat hij of zij kan vliegen en van een flatgebouw afspringen. Ook kan iemand beschamende dingen doen die deze persoon normaal gesproken nooit zou doen en daar later veel moeite mee zou hebben. Ook seksuele ongeremdheid komt geregeld voor, met name bij vrouwen. Met deze slechts enkele voorbeelden, zal het duidelijk zijn dat het een noodzaak is om iemand in deze toestand in bescherming te nemen, zeer zeker ook als deze persoon dit niet wil. Dit is een voorbeeld van verantwoorde dwang. Sterker nog, in deze impliciete situaties moeten de hulpverleners wel ingrijpen. Het kost levens als zij dit nalaten!
De overheid heeft de plicht in te grijpen en met een dwang maatregel te komen als de situatie daarom vraagt. Dit alles is uiteindelijk in het belang van de persoon in kwestie, al zal deze dat op dat moment niet kunnen waarderen. Dwang kan inhouden dat een opgenomen patiënt in de isoleer geplaatst moet worden, om de nodige rust te waarborgen of een zwaar manische patiënt de prikkels te ontnemen. Maar dit alles uitsluitend in noodsituaties en zo kort mogelijk. Ook betekent een dwangmaatregel dat iemand gedwongen kan worden op genomen. Dit alles gaat via een rechtelijke machtiging en wordt -als het goed is- niet al te gemakkelijk afgegeven.
Wat wel een heel kwalijke zaak is, is dat het al een aantal jaren heel moeilijk is om iemand (zelfs die overduidelijk psychisch ziek is) met dwang op te nemen. Vaak is het een ronduit idioot criterium om iemand op te nemen tegen zijn of haar zin, dat deze persoon er mee instemt(!) doordat het tegenwoordig vrij moeilijk is om iemand gedwongen op te nemen, gebeuren soms ongelukken, zelfs met fatale gevolgen, en dat is feitelijk wanbeleid van de overheid. Men wil het vaak aan het beoordelings vermogen van de persoon in kwestie overlaten en zijn / haar instemming en dat terwijl die persoon op dat moment zeer verstoort is en simpelweg niet in staat is om een wel overwogen besluit te nemen! Zeker, er moet niet te gemakkelijk naar een dwangmiddel gegrepen worden maar als het overduidelijk een noodzaak is, moet men er niet voor weglopen.
Tegenwoordig is het, zo lijkt het, een meer administratieve zaak geworden of iemand gedwongen opgenomen moet worden of niet, en dat is natuurlijk ronduit idioot. De criteria voor gedwongen opnamen en dwangmiddelen in de psychiatrie moeten zijn of het wel of niet gevaarlijk of sterk nadelig is voor de persoon in kwestie, en of het voor zijn of haar omgeving gevaarlijk is als deze persoon niet met een dwangmaatregel geconfronteerd wordt.
Het is zaak dat de beleidsbepalers ten aanzien van deze materie eens gaan inzien waar het in dezen in werkelijkheid nu echt om gaat: ernstig psychiatrisch zieke mensen die alle binding met de werkelijkheid hebben verloren onder invloed van hun ziekte. Daar past een adequaat beleid bij, een beleid dat toegesneden is op de realiteit en niet een beleid dat op een stoffig kantoor word bepaald door wereldvreemde, theoretisch ingestelde lieden! Ik pleit niet voor een massale, onwillekeurige internering van psychiatrische patiënten; ik heb –uiteraard- wel degelijk oog voor de rechten van hen! Maar dan, ja juist dan als je voor deze rechten op wil komen, moet ik wel benadrukken dat die dwangbehandeling onder duidelijke omstandigheden van heel groot belang is, en in menig geval van levensbelang is.
Vanzelfsprekend moeten veiligheden in het te vormen beleid worden ingebouwd, om te zorgen dat misstanden in de dwang toepassing niet kunnen plaats vinden. De criteria als hierboven beschreven, en de erbij gebruikte motivatie, dienen primair de lijdende patiënt, en horen om die redenen de basis te vormen voor het te volgen beleid! Het (landelijke) beleid ten aanzien van de gedwongen opname en behandeling dient geënt te zijn op de praktijk van alledag, behoort de maatschappij te beschermen tegen ernstig zieke psychiatrische patiënten die door hun ziek zijn niet in staat zijn af te wegen wat wel en niet verantwoord is en hoort hen ook een veilige omgeving te bieden waar zij veilig zijn en een adequate behandeling krijgen. Als dit allemaal zonder dwang en drang kan, dan heel graag en bij voorkeur, maar als dit op vrijwillige basis niet mogelijk is, omdat de patiënt niet aanspreekbaar is en of geen enkele ziekte besef heeft, dan zijn dwang maatregelen zoals gedwongen opname en behandeling geboden. Ook dienen deze dwangmaatregelen met de nodige spoed door gevoerd te worden, want er is een groter risico bij lang wachten en de (gedwongen) behandeling moet ook wachten, hetgeen nadelig zal zijn voor de persoon in kwestie.
Door Ben Kura
