De afbraak van de GGZ: te gek voor woorden!

Ervaringen met psychiatrisch ziekenhuis Bavo Capelle a/d IJssel

Augustus 2012
Ik vind het echt te gek voor woorden hoe de regering bezig is om de zakken van ons, mensen in de psychiatrie, nog verder leeg te plunderen. Vooral de eigen bijdragen die de regering in heeft gevoerd zijn belachelijk. Veel mensen zijn er zeer terecht boos over of maken zich zorgen, immers de plannen betekenen dat je als cliënt in de geestelijke gezondheidszorg (GGz) flink meer moet gaan betalen. Vooral de in 2012 ingevoerde eigen bijdrage voor de psychiater van 200 euro per jaar maakt veel mensen boos, en mij ook!

Dat is helaas nog niet het enige. De eigen bijdrage voor de ‘laagdrempelige’ psycholoog wordt verder verhoogd en je krijgt minder gesprekken vergoed vanuit het basispakket. Dat ziektekostenverzekeringspakket is sowieso idioot. Ik betaal meer dan 150 euro per maand, ondertussen worden er steeds meer zaken uit het pakket gehaald en dus niet meer vergoed. Zelf kan ik mij goed aanvullend verzekeren omdat ik nog werk heb, maar ik heb de indruk dat steeds meer mensen niet of onderverzekerd zijn, gewoon uit geldgebrek.

En als je wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis zou je een eigen bijdrage van 145 euro per maand moeten gaan betalen. Dat zou betekenen dat veel mensen nauwelijks iets over zouden houden om bijvoorbeeld van te roken, kleding te kopen of de bus te nemen. Want als ik het goed begrepen heb (niemand schijnt precies te weten hoe de maatregelen nu precies gaan uitpakken) hebben veel mensen die zijn opgenomen een “zakgeld” van ongeveer 50 euro per week. Ik hoorde van een medewerker van de Bavo dat de eigen bijdrage zelfs een cliënt ertoe bracht dan maar voor een gedwongen opname te kiezen in plaats van een vrijwillige opname. Immers als je met een dwangmaatregel wordt opgenomen hoef je geen eigen bijdrage te betalen.

Daarbovenop hebben wij als cliënten ook nog eens de pech dat we vaak het volledige pond moeten betalen aan het eigen risico voor ziektekosten. Dat is verhoogd van 170 euro in 2011 naar 220 euro in 2012 en in 2013 zelfs 350 euro. Dat betekent dus dat je de eerste 350 euro aan medische kosten die je maakt zelf moet betalen. Dit geldt niet voor bezoek aan de huisarts, maar wel bijvoorbeeld voor medicijnen. De opeenstapeling van eigen bijdragen voor ziektekostenverzekering, dagactiviteiten, woonbegeleiding, psycholoog, psychiater, opname etc. Dit betekent dat je, als je pech hebt als cliënt, bedragen van rond de 1000 euro per jaar moet gaan betalen.

Maar wat we daarnaast steeds vaker horen, is dat GGz instellingen steeds meer in de problemen komen. Dit leidt tot snijden in instellingen en activiteiten, ontslagen en hogere werkdruk voor hulpverleners; zoals ik zelf gemerkt heb, komt dit de hulpverlening niet ten goede.

Back to the Bavo, back to the getto
Onlangs ben ik enige maanden opgenomen in een psychiatrische instelling. Inmiddels ben ik weer thuis en kan ik mijn leven weer oppakken. Maar wat ik gemerkt heb, is dat vergeleken met 14 jaar geleden toen ik voor het eerst opgenomen werd op deze locatie van de Bavo (Poortmolen Capelle aan den Ijssel), het nu helemaal armoede troef is. Veel activiteiten zijn minder geworden of zelfs helemaal wegbezuinigd – zo is er bijvoorbeeld nog maar één sporttherapeut voor het hele terrein. Is deze ziek of op vakantie, dan gaat sport dus niet door. Het activiteitencentrum, dat vroeger aardig uitgebreid was, is nu weggestopt in één gang: muziekbegeleiders, creatieve begeleiders hebben met minder mensen het voortdurend superdruk om toch nog maar een beetje een programma aan te kunnen bieden.  Als een begeleider op vakantie gaat: de activiteit gaat niet door, want er is geen vervanger. Activiteiten als de fietsenwerkplaats zijn enorm ingekrompen, terwijl er veel behoefte aan is. De houtwerkplaats is helemaal opgeheven, de inloop is beperkter open dan vroeger. Nog steeds zijn er ’s avonds en in het weekend geen activiteiten, behalve als begeleiders op de afdeling iets organiseren (maar daar hebben ze meestal geen tijd voor). Vaak zijn mensen dan ook voornamelijk bezig met rondhangen.

Zelf voelde ik me op de afdeling vaak verwaarloosd, niet omdat de begeleiders niet hun best deden (over het algemeen dan), maar omdat ze het vaak gewoon te druk hadden om een halfuurtje met je te zitten om bijvoorbeeld je hart te luchten of plannen te maken voor de toekomst. En dat maakte me boos. Ik heb aardig moeten knokken met begeleiders voordat ik enige ondersteuning en hulp kreeg. Anderen die hun mond niet open durfden te doen, bleven naar mijn indruk min of meer aan hun lot overgelaten. Ik hoorde ook lotgenoten zeggen dat begeleiders hooguit tijd voor je hebben als je echt met een serieus probleem zit, maar niet voor dat gewone, menselijke contact van af en toe een babbeltje.

Mensen echt structureel begeleiden naar de toekomst – weer zelfstandig wonen, werk vinden of een sociaal leven opbouwen – gebeurde eigenlijk niet. Terwijl je er van uit mag gaan dat een  opname een tijdelijk iets is en dat je weer  terug gaat de maatschappij in. Dat moet wel voorbereid worden. Maar mijn indruk was dat begeleiders het vooral druk hadden met allerlei administratieve rompslomp en overleggen, en medicatie verstrekken natuurlijk. Een lotgenoot van me zei: “Je komt hier, je verblijft hier, en dan wordt je weggestuurd met een lading medicatie die je nog nooit onder eigen beheer hebt gehad.” Zij miste bijvoorbeeld serieuze psycho-educatie op onze afdeling. Zoals een medewerker tegen me zei: “Vanwege het geld moeten we mensen kort opnemen. Maar als ze niet de goede zorg krijgen, zijn ze zo weer terug. Je creëert draaideurpatiënten op deze manier.”

Zelf merkte ik, toen ik weer naar huis ging, dat ik allerlei praktische dingen een beetje verleerd was gedurende die opname, zoals bijvoorbeeld koken en afwassen. Het ‘normale’ leven raak je al snel ontwend in de huidige situatie tijdens een opname, je hoeft immers niet te koken of voor jezelf te zorgen. Dat zou toch anders moeten naar mijn mening. Het komt er straks op neer, als we niet uitkijken, dat je je als cliënt blauw mag betalen aan zorg, maar pure armoede terugkrijgt als je die zorg hard nodig hebt.

Ik voelde me af en toe echt ‘back in the getto’ bij de Bavo. Ik kan me nog herinneren hoe we in 1998 peuken op straat zochten, peuken uit de smerige asbakken haalden, en dan bedelden om een vloeitje om van dat restje shag nog iets te bouwen wat te roken viel. Mensen die geen kleren meer hadden zonder brandgaten en vlekken. Die door de mensen in de woonwijk (vaak tweeverdieners met minstens één auto voor de deur) die de Bavo locatie Poortmolen omringt, werden gemeden en vies aangekeken als ‘gekken’ en ‘zwervers’. Wat denk je dat dat doet met je zelfrespect? Ik heb me nooit zo geïsoleerd van de maatschappij gevoeld als tijdens die eerste opname in 1998.

Nu in 2012 is het voor een groot gedeelte ‘same old, same old’. De eeuwige paniek op de gesloten afdeling als iedereen zijn geld op is en niemand meer shag heeft. Jezelf verlagen door een soort “nicotineshot” te nemen van dat laatste vieze peukje dat je nog op de binnenplaats kon vinden en niet helemaal natgeregend is.

Onderlinge solidariteit
Maar iets is er wel veranderd. Veel meer dan vroeger waren we, althans op de afdelingen waar ik zelf zat, als patiënten solidair met elkaar. We leerden op den duur onze shag met elkaar te delen. Op die manier was er altijd wel iemand om van te bietsen, dus zat je nooit zonder. Dat nam een hoop stress weg. We steunden elkaar: wie wat lekkers had deelde uit, en zelfs de begeleiders leken daardoor aangestoken. Een van ons trok de stoute schoenen aan, belde een lokaal tuincentrum en kreeg gedaan dat deze een hele lading bloemetjes doneerde. En ik moet zeggen, de grijze getto gebouwen van de Bavo zijn een stuk vrolijker geworden met die bloemen op de patio, die weer vlindertjes en vogeltjes aantrekken.

Onderlinge haat en nijd, agressie of geschreeuw was er niet in onze groep op de open afdeling, hooguit wat irritatie. Het kwam zelfs bijna nooit voor dat er gestolen werd. En we steunden elkaar emotioneel, boden elkaar een luisterend oor, gaven elkaar tips en wisselden ervaringen uit. In nood leer je elkaar te steunen. Als ik op het terrein liep en een enkele agressieve patiënt bedreigde me, dan waren er altijd wel medecliënten in de buurt die me beschermden. De hulpverleners kwamen meestal pas te hulp schieten als het gevaar al geweken was. En leken dan geen andere oplossing te hebben dan zo’n agressieve persoon op te sluiten of te separeren.

Bij gebrek aan ondersteuning vanuit de hulpverleners hielpen we vaak elkaar. Bijvoorbeeld elkaar aanmoedigen om werk te zoeken, te stoppen met verslavende middelen, iets met je ervaringsdeskundigheid te doen. Psychiatrische patiënten zijn net mensen: wat de meesten van ons willen is een eigen huisje, een baan, een redelijk inkomen, vrienden en een partner. Maar daar wordt binnen de Bavo weinig aandacht besteed. Vaak gewoon door tijdgebrek. Ook hulpverleners gaven toe dat er eigenlijk sprake is van onderbezetting en te hoge werkdruk.

Wat mij wel opviel was dat als ik of andere cliënten boos of opstandig werden over onze situatie, in feite een vorm van empowerment in mijn ogen, veel begeleiders erg de neiging hadden in de verdediging of het onderdrukken van deze boosheid te schieten. Soms lijkt het of boosheid per definitie wordt gezien als een teken dat het niet goed met je gaat, terwijl ik denk dat het een heel natuurlijke en gezonde emotie is als je tekort wordt gedaan of onrecht wordt aangedaan.

Overigens moet ik wel zeggen dat er ook dingen ten positieve zijn veranderd sinds mijn vorige opname. Er zijn IMR groepsbijeenkomsten ingevoerd. Dit zijn in feite een soort herstelwerkgroepen waarin we over allerlei thema’s van gedachten wisselden, met dat verschil dat er wel een hulpverlener bij zit. Die stelde zich echter meestal terughoudend op en liet ons vooral met elkaar in gesprek gaan. Die IMR bijeenkomsten waren populair en hielpen ons, onszelf en elkaar te helpen. De bejegening en vrijheid op de open afdeling was over het algemeen veel beter dan ik gewend was. Er waren minder of soepelere regels op de afdeling, bijvoorbeeld over TV kijken, of meer vrijheid wanneer je kon ontbijten en lunchen. Over onze radio kunnen gebruiken is nog wel wat strijd geleverd, maar daar zijn we uiteindelijk ook uitgekomen.

Maar het feit dat wij elkaar als cliënten veel kunnen steunen, mag geen excuus zijn om de zorg weg te bezuinigen onder het mom van de eigen verantwoordelijkheid en eigen regie van de cliënt. We hebben nou eenmaal, al is het maar tijdelijk, onze kwetsbaarheden en valkuilen en we kunnen elkaar daarin niet altijd opvangen als we in crisis zijn. We hebben begeleiders nodig, misschien nog wel het beste ervaringsdeskundige begeleiders, die bijvoorbeeld muziek met je kunnen maken en ook met je kunnen praten als dat veel emoties naar boven haalt. Sporttherapeuten, mensen die ons kunnen ondersteunen door praktisch bezig te zijn (bijvoorbeeld in een fietsenwerkplaats, een keuken of houtwerkplaats) en de sprong makkelijker kunnen maken om te solliciteren voor betaald werk. Begeleiders die je helpen als je problemen hebt met een uitkeringsinstantie. We hebben woonruimte nodig, of dat nou zelfstandig, beschermd of een woongroep volledig onder eigen regie is. Maar ik zag om me heen dat sommige van mijn medecliënten maanden en maanden, soms zelfs een jaar, moeten blijven hangen in de Bavo omdat er lange wachtlijsten zijn voor beschermd of begeleid wonen. Dat is serieus. Mensen hospitaliseren, gaan zelfs kapot in de psychiatrie. Tijdens mijn opname van een kleine twee maanden overleden twee cliënten op het terrein, een in verband met drugs en de ander door zelfmoord. Het precieze hoe en waarom van hun dood weet ik niet. Wel, dat ik te vaak hoor dat mensen met een psychiatrische aandoening er letterlijk aan onderdoor gaan. En dat deze maatschappij hen blijkbaar geen zinvol leven kan bieden, of de steun, aanmoediging, hoop om dat leven aan te gaan.

Triest vond ik het ook, dat ik een hoop bekende gezichten tegenkwam op Poortmolen: mensen die in 1998, veertien jaar geleden, ook al opgenomen waren. Die er toen zelfs beter aan toe leken te zijn dan nu. Een oud maatje van mij, die als een zombie over het terrein liep, verdoofd door zowel drugs als medicijnen. Triest vond ik het ook dat een andere bekende, toen ik hem vroeg wat nou zijn grootste wens voor verandering was, zei dat je medicijnen mag weigeren als je je niet goed voelt ’s ochtends, of als je ’s middags iets wil ondernemen. Wordt medicatie niet geacht te helpen, in plaats van een belemmering te zijn voor mensen?

Eigen regie is iets anders dan afbraak
Het kan me verschrikkelijk kwaad maken als politici en ‘mooi weer praters’ schermen met begrippen als herstel en eigen regie terwijl het gewoon gaat om hakken en snijden om geld te besparen. Ze willen ons laten betalen voor een economische crisis die wij niet veroorzaakt hebben. Trouwens, voor mij houdt eigen regie in dat je zelf keuzes kan maken, dat je niet overgeleverd bent aan de hulpverlening maar ook niet overgeleverd bent aan een tekort aan hulpverlening. Dat je juist de mogelijkheid hebt gebruik te maken van de hulpverlening waar je die nodig hebt, en in zoverre als je die nodig hebt. Dan is het belachelijk dat je vanwege geldgebrek zou moeten stoppen met een psycholoog of psychiater zien. Of dat je opgenomen wil worden maar daar van afziet vanwege de eigen bijdrage. Ik heb al mensen horen zeggen dat ze zich gedwongen voelen te stoppen met hun behandelaar vanwege de eigen bijdrage. Ik zelf heb ook getwijfeld of ik wel door wil gaan met mijn ambulante behandeling vanwege deze maatregel. Temeer daar de behandelaar die ik nu ambulant heb, en waar ik best tevreden mee ben, binnenkort ontslagen wordt vanwege bezuinigingen. Ik merk dat veel hulpverleners evengoed als cliënten ontevreden zijn over de afbraak en bezuinigingen. Het zou mooi zijn als we een bondgenootschap konden aangaan vanuit die gezamenlijke betrokkenheid en onvrede.

Verzet is nodig
Ik heb nog mee gedemonstreerd tegen de plannen voor de eigen bijdrage in de GGz, samen met zo’n 50.000 anderen als ik me niet vergis, zowel cliënten als hulpverleners. Helaas was dat nog niet genoeg om de plannen te stoppen. Maar we mogen niet opgeven. Het gaat om ons leven, onze toekomst. En we staan niet alleen. In heel de wereld komen arme mensen, werkenden, werklozen, je raadt het al: de 99% van de wereldbevolking –  steeds meer tot de conclusie dat het tijd wordt, voor onszelf op te komen. En onze toekomst niet te laten vernachelen door de 1% die ons geld vergokt en verspeculeert in het casino van de financiële markten. Ik zou iedereen op willen roepen om zijn stem te laten horen en mee te doen aan protestacties en stakingen vanuit vakbeweging en cliëntenbeweging tegen de bezuinigingen en sociale afbraak en voor een toekomst voor ons allemaal.

Barbara Veger