Een internetcursus die is ontwikkeld voor mensen met depressieve klachten werkt even goed als de gebruikelijke groepssessies. Zelfhulp zal in de toekomst steeds belangrijker worden, maar de therapeut blijft onmisbaar.Psychologen waren eerst wat huiverig voor zelfhulp zonder therapeut, aldus Viola Spek, onderzoekster bij de vakgroep medische psychologie van de Universiteit van Tilburg. Zij testte de effectiviteit van een zelfhulpprogramma voor mensen met depressieve klachten. 
Het is in Nederland ontwikkeld door het Trimbos-instituut in Utrecht. Vrijdag promoveert ze op de resultaten van haar onderzoek.Jaarlijks lijden in Nederland meer dan 1 miljoen mensen aan depressieve klachten. Bij ongeveer een derde zijn deze de voorbode van een echte depressie. Omdat een depressie vaak gepaard gaat met veel persoonlijk leed voor de patiënt en zijn directe omgeving, is hulpverleners er veel aan gelegen om dit te voorkomen. „Mede om die reden is dit zelfhulpprogramma ontwikkeld”, aldus Spek.
Met het zelfhulpprogramma is volgens de promovenda een groep mensen te bereiken die nog niet met de geestelijke gezondheidszorg in aanraking is geweest. „Een deel van hen wil ook niet naar een therapeut omdat ze dat te belastend vinden of zich ervoor schamen. Soms valt het ook slecht te combineren met het werk. Die groep blijft verstoken van hulp, waardoor ze het risico lopen dat hun klachten uitmonden in een echte depressie. Dat kun je met deze computercursus in veel gevallen voorkomen. Het programma heeft dus een duidelijke preventieve waarde.”
Drie groepen
Spek onderzocht bij drie groepen van elk honderd 50-plussers met depressieve klachten of het programma werkt. Ze vergeleek de effecten van de computercursus met die van de gebruikelijke groepssessie en met de gevolgen van het staan op een wachtlijst. De deelnemers vulden aan het begin van de cursus, aan het eind en na een jaar een gestandaardiseerde scorelijst in die de onderzoekers inzicht bood in het wel of niet meer voorkomen van depressieve klachten.
Bij de helft van de deelnemers aan de computercursus was een duidelijke verbetering van de situatie waarneembaar. „Ze scoorden even goed als de mensen die meededen aan de groepssessies”, aldus Spek. „Hun scores waren na een jaar zelfs nog iets beter. Een belangrijk deel van de overige cursusdeelnemers liet ook verbeteringen zien, maar die waren minder uitgesproken.” Degenen die op de wachtlijst stonden, scoorden minder goed. De promovenda deed haar onderzoek met 50-plussers, maar er is volgens haar geen reden om aan te nemen dat de internetcursus minder goed werkt bij 18-plussers.
Bedoeling van het zelfhulpprogramma is volgens Spek dat mensen vaardigheden aanleren om beter om te gaan met hun klachten. „We leren hun bijvoorbeeld plezierige activiteiten in te plannen. De gedachte daarachter is dat mensen met depressieve klachten geen leuke dingen meer doen. Het dagelijks leven biedt daardoor minder voldoening, waardoor ze in een negatieve spiraal terecht dreigen te komen. Verder leren ze via de internetcursus zich te ontspannen. Ook houden we de cursisten voor dat ze nee moeten zeggen tegen dingen die ze liever niet doen. Mensen met depressieve klachten durven dat vaak niet en komen onvoldoende voor zichzelf op.”
Belangrijk element in de cursus is ook dat de deelnemers anders leren denken, aldus de promovenda. „Mensen met depressieve klachten hebben sombere gedachten. Als er iets verkeerd gaat, betrekken ze dat op zichzelf. Ze houden zichzelf voor dat dingen misgaan omdat ze dom of slecht zijn of omdat mensen hen niet aardig vinden. Ze denken negatief over zichzelf. Dat proberen we om te buigen, al is het lastig.”
Vragenlijst
De mogelijkheid dat mensen met een depressie met de cursus aan de slag gaan, terwijl die niet voor hen is bedoeld, sluit Spek uit. „Voordat ze starten moeten potentiële deelnemers een vragenlijst invullen. De antwoorden worden beoordeeld door een ervaren hulpverlener. Als daaruit blijkt dat er sprake is van een depressie in plaats van depressieve gevoelens, krijgen ze het advies niet mee te doen en contact op te nemen met hun huisarts.”
Spek verwacht niet dat dankzij het zelfhulpprogramma psychologen en psychotherapeuten straks aan de kant zullen staan. „Er is een grote hulpvraag en het aanbod aan hulpverlening is verhoudingsgewijs beperkt. Bovendien zijn heel wat mensen niet geïnteresseerd in zo’n internetcursus. Die willen gewoon naar een hulpverlener. Omgekeerd zijn er mensen die dit niet willen, bijvoorbeeld omdat ze hun klachten nog niet ernstig genoeg vinden of omdat ze dat nooit zouden doen. Voor hen is er nu een mooi alternatief.”
Kunnen mensen met angsten en fobieën straks ook met een internetcursus aan de slag? Spek is daarvan overtuigd. „Er is al onderzoek naar gedaan in Zweden. Daar komen heel goede resultaten uit.” Ook voor mensen met een lichte depressie zijn zelfhulpprogramma’s in de maak, weet Spek. „We staan aan het begin van een compleet nieuwe ontwikkeling op het gebied van internetcursussen bij psychische klachten.”
Kleur in je leven
De computercursus tegen depressieve klachten is te vinden op de website www.kleurjeleven.nl. Daarop is ook een demonstratie te zien. Het zelfhulpprogramma bestaat uit acht lessen met titels als: denken en doen, ontspannen, plannen maken en de toekomst. Deelnemers volgen één les per week. De lessen bestaan uit schriftelijke en gesproken informatie, korte educatieve video’s en opdrachten. De cursisten wordt gevraagd een stemmingsdagboek bij te houden, om zo in een „positieve spiraal” te raken.
Het zelfhulpprogramma op internet wordt gratis aangeboden door diverse samenwerkende organisaties in de geestelijke gezondheidszorg. Wie mee wil doen, moet eerst een vragenlijst invullen. Een deskundige hulpverlener beoordeelt aan de hand van de ingevulde gegevens of de cursus geschikt is en laat dit binnen vijf dagen na aanmelding weten. De gegevens worden vertrouwelijk behandeld.
Voor deelname aan de cursus is een computer nodig met een internetverbinding en ook moet de cursist beschikken over een e-mailadres.
Meer informatie: www.kleurjeleven.nl.
Altijd somber
Aanhoudende somberheid is het belangrijkste probleem van mensen met depressieve klachten. Spek: „Ze hebben geen zin om dingen op te pakken, beleven er ook minder plezier aan en kampen met gebrek aan energie.” De somberheidsgevoelens zijn soms gefocust op een bepaald probleem, maar dat hoeft niet, aldus Spek. „Sommige mensen zeggen: „Ik heb alles, een fijne partner en kinderen, een goede baan, een mooi huis. Toch voel ik me niet gelukkig.” Anderen kunnen wel een oorzaak aanwijzen waardoor ze zich somber voelen.”
Mensen met depressieve klachten kunnen wel deelnemen aan het leven van alledag, al gebeurt dat mogelijk op een wat lager pitje. De symptomen zijn dan ook minder ernstig dan bij een depressie. Spek: „Bij een echte depressie kunnen mensen niet goed meer functioneren. Ze slapen slecht, blijven lang op bed liggen, laten het huishouden voor wat het is, kunnen hun werk niet meer doen, enzovoorts. Ze zijn overmand door somberheidsgevoelens en beleven nergens meer plezier aan.”
Mensen kunnen op internet een zelftest doen om te zien of er bij hen sprake is van depressieve klachten. Deze is mede ontwikkeld door prof. dr. Victor Pop, promotor van Spek.
Zelftest depressieve klachten: www.depressiecentrum.nl/pagina/depressie-zelftest.48.html.
Bron: www.refdag.nl
