Wat is eigenlijk bemoeizorg? Is het verplicht? Moet je ervoor betalen? Welke dilemma’s zijn er? Op 30 oktober 2019 gaan de beleidsmakers, hulpverleners en cliënten tijdens een themamiddag hierover in gesprek. Er zijn obstakels en dilemma’s, bijvoorbeeld de privacywetgeving, soms moeilijke samenwerking en de moeilijke terugkeer in de maatschappij bij dakloosheid. Maar ook zijn er oplossingen en aanbevelingen: werk samen, wees creatief en betrek ervaringsdeskundigen. De bereidheid om samen aan goede bemoeizorg te werken is in ieder geval aanwezig.
De dag is georganiseerd door Basisberaad, Movers en Platform Cliëntenraden Rijnmond, met medewerking van de gemeente Rotterdam. De locatie is op de veertigste etage van gebouw ‘De Rotterdammer’: daarmee is het een bijeenkomst op hoog niveau.
Bemoeizorg
Bemoeizorg is zorg voor mensen die zorg mijden maar eigenlijk wel nodig hebben. Zo zijn er in Rotterdam 125 buitenslapers die bemoeizorg nodig hebben en is nog zonder de groep jongeren (18-23 jaar). Het aantal stijgt, ook bij jongeren lijkt dit het geval. “Bemoeizorg is er omdat het nodig is, en omdat het werkt,” aldus Marco Koomans van De Ontmoeting. De Ontmoeting richt zich met bemoeizorg op mensen zonder vaste huisvesting in Rotterdam.
“In situaties van verloedering, verwaarlozing of verwardheid is bemoeizorg echt nodig. Vaak is er sprake van teleurstelling in mensen of instellingen. Het contact leggen met de mensen kan dan soms ook moeilijk zijn. De Ontmoeting gaat laagdrempelig te werk en zoekt naar passende hulp en begeleiding.”
De weg terug: obstakels
In de praktijk blijkt het nog lastig om terug te keren in de maatschappij als je geen vaste huisvesting hebt. Het begint al dat je je verhaal moet vertellen aan vreemden. Her-inschrijving bij gemeente kan vaak niet. Voor de aanvraag voor inkomen is een ID nodig. Hier is vaak geen geld voor. Hier kan je wel geld voor krijgen, maar wie betaalt de pasfoto? Vervolgens moet je bij de aanvraag weer het hele verhaal vertellen, veel formulieren invullen en informatie geven. Hoe kan je je inschrijven op een adres? Een zorgverzekeringspolis is bijvoorbeeld nodig en bankafschriften, maar die zijn vaak niet beschikbaar. En soms zijn er ook nog uitstaande boetes.
Stigma’s
Ervaringsdeskundige Wouter van de Berg, werkzaam bij Pameijer, ziet dezelfde problemen: ‘Er wordt hard gewerkt, maar het is nog steeds zo’. In een gepassioneerde oproep geeft hij aan dat hij teleurgesteld raakt. ‘Het stigma dat dakloosheid je eigen schuld is, is niet waar. Mensen werken vaak hard om verder te komen, en weer een plek in de samenleving te krijgen. Geef mensen hun waardigheid terug. Het duurt vaak lang, soms tot acht jaar, voordat iemand weer van straat af is.’ Wouter hoopt dat er over vijf jaar anders gekeken wordt: ‘Ik hoop dat er veel verandert, dat we anders kunnen kijken en mensen echt geholpen worden. Zorg voor een veilige plek voor mensen, met persoonlijke verzorging, en dat voor langer dan één nacht.’
Regiobinding
Uit onderzoek van het Trimbos instituut blijkt dat helft van de gemeenten nog aan regiobinding doet, terwijl deze regeling is afgeschaft door de rechter. Wordt er gekeken naar de wens van de cliënt als het gaat om regiobinding of bij de keuze van een traject waar de persoon in gaat? Er wordt aangegeven dat er in Rotterdam de wens van de cliënt wordt meegenomen. Als tip wordt gegeven ook echt te luisteren naar de mensen.
Ontschotting
Het Stedelijk Bemoeiteam (SBT) bestaat nu anderhalf jaar en is opgezet om de schotten tussen instellingen en organisaties op te heffen. Het is een multidisciplinair team. Bemoeizorg wordt ingezet voor mensen die dakloos zijn, voor zorgwekkende zorgmijders, mensen met multi-problematiek, overal waar de normale wegen niet zijn gelukt. De geboden zorg is vrijwillig, maar indien nodig kan dwang worden toegepast. De benadering is contact maken en samenwerken met de persoon en de aanwezige hulpverlening. Er wordt gewerkt buiten de schotten / paden van zorg, Wmo etc. Er wordt gestopt met bemoeizorg wanneer iemand stabiel in reguliere zorg is, of de zorgwekkende aspecten minder worden.
‘Knelpunten zijn de privacywetgeving (AVG), de forensische indicatie in de Wmo en de nazorg na een opname. Dit laatste heeft te maken wachtlijsten. Een dilemma is ook het eigen risico van de verzekering waar de persoon mee te maken krijgt bij bemoeizorg. Een ander ethisch dilemma is “Money for Medication”, waarbij mensen geld krijgen voor het nemen van medicatie en zodoende meer medicatietrouw te worden.’
Verplichte GGZ
De Wet Verplichte GGZ (Wvggz) is één van de drie wetten die de Wet Bijzondere Opnamen Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) vervangt. De doelstellingen zijn:
- Zorg op maat.
- Ultimum remedium (laatste redmiddel).
- De persoon zelf en naasten worden gehoord bij crisismaatregel en zorgmachtiging.
‘Dit laatste is een verandering: de persoon zelf wordt ook gehoord,’ aldus Hester van den Blink. ‘Een andere verandering is dat de gemeente een meldpunt krijgt, waar iedereen melding kan doen bij een vermoeden van verward gedrag. Er wordt dan gekeken of er sprake is van een psychische stoornis, een ernstig nadeel en of er geen bereidheid is tot zorg.’ Indien er sprake is van gedwongen zorg gaat het via Justitie naar de rechter, welke gedwongen zorg kan opleggen. ‘Het gaat hierbij om zorg, een opname wordt als allerlaatste redmiddel gebruikt. Ook wordt de persoon zelf er bij betrokken. Binnen de gemeente wordt gekeken om ervaringsdeskundigen te betrekken bij de verkenning.’
De vraag is of de gemeente Rotterdam er klaar voor is per 1 januari 2020. ‘De gemeente is in gesprek, er is ook een brandbrief geschreven. Landelijk zijn er 130 psychiaters te kort. Ook zijn er wachtlijsten, die zijn ook niet weg. Hoe kan je dan de verplichte zorg regelen? In 2020 is de wereld niet anders.’
Verder krijgt het meldpunt een apart telefoonnummer, vanuit het gemeentelijk telefoonnummer (14 010) kan hier naar doorverbonden worden. Zorg voor goede (vak)kennis bij het meldpunt.
Conclusies en aanbevelingen
- Er is een spanningsveld tussen de privacywetgeving en bemoeizorg. De AVG kent vele obstakels voor uitwisseling, daarbij geldt ook nog het beroepsgeheim. Vanuit de Wvggz lukt het wel.
- Betrek de cliënt en diens wensen. Maak gebruik van de mogelijkheden van een crisiskaart, vertrouwenspersonen en cliëntondersteuners. Betrek ook ervaringsdeskundigen, bijvoorbeeld bij verward gedrag om escalatie te voorkomen.
- Zorg voor goede samenwerking en ontschotting van de zorg. Faciliteer hier in als gemeente, luister als gemeente naar de hulpverlening maar ook naar ervaringsdeskundigen en cliënten.
- Zorg voor één loket, één plek waar de persoon zijn verhaal moet doen, in plaats van verschillende loketten. Zorg hierbij ook dat alle informatie centraal is.
Josine Strörmann sluit de dag af en concludeert dat de bereidwilligheid er is om samen te werken aan resultaten.
